крейсер

(голл. kruiser, krisen – теңізбен жүзу, крейсерлеу)

қарсыластың теңіздегі қарым-қатынасын жоюға, құрамалардың құрамында теңізде ұрыс жүргізуге, өзінің теңіз қатынастарын қорғауға, теңіз десанттарын түсіруді қамтамасыз етуге, миналы бөгеттер қоюға және басқа да міндеттер атқаруға арналған су үсті ұрыс кемесі. Ұрыс кемелерінің класы ретінде крейсерлер XIX ғ-дың 60-жылдарында пайда болып, 1870 жылдары барлық флотта қызмет ете бастады. Сауытты ұрыс крейсерлері Ресейде алғаш жасалған, кейін басқа мемлекеттерде жасала бастады. XIX ғ-дың басы мен ХХ ғ-дың соңында Ресейде крейсерлер 1 рангті және 2 рангті болып бөлінген. Екінші дүниежүзілік соғыста крейсерлер қарулануына қарай ауыр және жеңіл болып бөлінді. Ауыр крейсерлердің су ығыстырғыштығы 28 мың т-ға дейін жетеді. Қару-жарағы: мұнараларда орналастырылған 203—305 мм-лі калибрлі 6—9 зеңбірек; 100—127 мм калибрлі 8—12 әмбебап зеңбіректер; 80—90 зениттік; 20—40 мм автоматтар. Жеңіл крейсерлердің су ығыстырғыштығы 12 мың т-ға дейін; қару-жарағы — 133—180 мм калибрлі 6—15 зеңбірек (мұнараға орналастырылған), 75—127 мм калибрлі 8—12 әмбебап зеңбірек, 16—20 зениттік, 20—40 мм автоматтар. Жеңіл крейсерлердің ең маңызды жерлері орталық постар, мұнаралар, оқ-дәрі қоймалары, т.с.с сауыттанады. Ауыр крейсерлер қарсылас крейсерінің артиллериясының қарсы әрекетіне сәйкес сауыттанған. Ауыр крейсерлердің жыл-дамдығы 70 км/сағ., жеңіл крейсердің жылдамдығы 78 км/сағ., жүзу қашықтығы 22000 км. ХХ ғ-дың 50—60-жылдары қару-жарақтың жаңа түрлерінің шығуына байланысты крейсерлер өзінің мәнін жоғалтып, оларды барлық мемлекеттерде жасауды тоқтатты. 1970 жылдардың 2-жартысына қарай тек кейбір мемлекеттерде (Ұлыбритания, АҚШ) крейсерлерді резерв ретінде ұстады. Олардың орнын әр түрлі бағыттағы ракеталық кешендермен жабдықталған, өзінің құрылысы жағынан классикалық типтегі крейсерлерге ұқсайтын жаңа типті кемелер басты. Ракеталық деп аталатын мұндай крейсерлердің су ығыстырғыштығы 5,2 мыңнан 14,2 мың т-ға дейін. Кейбір флоттарда қайыққа қарсы крейсерлер және тікұшақ тасымалдаушы крейсерлер, сондай-ақ зениттік және қайыққа қарсы ракеталармен қаруланған және бортында сүңгуір қайықтарды жоюға арналған тікұшақтары бар крейсерлер болады.